Joodse scholieren in en om Assen 1941 – 1942

 

in het kort

Ook in Assen mogen Joodse kinderen vanaf 1 september 1941 niet meer naar openbare en bijzondere scholen. Een alternatief is opvallend snel geregeld. Op 15 september opent er een openbare lagere school voor Joodse kinderen aan de Rolderstraat 7. Dat is het oude gebouwtje van de Joodse godsdienstschool achter de Synagoge, gebouwd in 1852 en gesloopt in 1976.

Van 15 september 1941 tot 2 oktober 1942 krijgen ongeveer vijftig basisschoolleerlingen uit Assen en de wijdere omgeving hier les van Nathan Kropveld, Anna Nieweg en - in ieder geval een tijdje - van gymnastiekdocent Simon Mathijsse. De aanname dat de school op 31 augustus al sluit is niet juist: op 1 september wordt de bevoegdheid overgedragen van de gemeente aan de Joodsche Raad van Amsterdam. De docenten werken waarschijnlijk door c.q. de leerlingen gaan naar school tot de deporaties in en rond Assen van 2 op 3 oktober. 

Voor leerlingen op de ambachts- of industrieschool is er geen alternatief. Voor leerlingen op het Gymnasium, de HBS en de ULO komt dat er wel, maar dat duurt een tijd... vanaf begin '42 kunnen zij naar het Joodsch Lyceum en de Joodse ULO in Groningen. 

Welke leerlingen er precies naar Joodse school gaan en welke eventueel niet, is niet na te gaan: een volledig leerlingenlijst is niet overgeleverd. Wel zijn er opgaven van de verschillende buurgemeenten met namen en aantallen scholieren. Daarnaast beschikt de Gemeente Assen over een nauwkeurige lijst met daarop alle Joodse jongeren van 7 tot 21 jaar - ook zulke die niet meer naar school gaan. In de reconstructie hieronder rangschikken we de leerlingen die (mogelijk) naar de Joodse school van Assen of naar Groningen gaan alfabetisch per toeleverende school en gemeente. Voor de volledigheid noemen we tenslotte ook de andere jongeren.

Van alle Joodse leerlingen in en om Assen die naar school gaan overleven er twee (!) de Sjoa. Van de 25 Joodse jongeren uit Assen die werken of studeren overleeft daarentegen bijna de helft = 12 jongeren de Tweede Wereldoorlog. 

Voor eventuele aanvullingen en/of correcties houd ik me aanbevolen alderik@xs4all.nl

Alderik Visser

Zuidhorn, januari 2025

Openbare Lagere School I (Emmaschool, Emmastraat)

1.        Lotte (Lotty) Auszenberg, p/a Het Kanaal 15 te Assen; Keulen / Köln 23 december 1931; [klas 4; pleegkind leerkracht Anna Nieweg]

2.        Betje Carolina (Betty) Dennenboom, Brink 26 te Assen; Assen 2 februari 1932 [klas 3]

3.        Berend Denneboom, Brink 25 te Assen; Assen 2 februari 1932 [klas 4]

4.        Hanneke Godschalk, Iepenlaan 2 / Boschstraat 25 te Assen; Assen 17 augustus 1935 [klas 1]

5.        Marianne Elise Heymann, Varkensmarkt 2 te Assen; Sankt Wendel 15 mei 1933 [klas 2]

6.        Marlene Ochs, Alteveerstraat 47 te Assen; Traulautern 8 juli 1933 [klas 3]

7.        Johanna Hester (Annetje) van Oosten, Kloosterstraat 5 te Assen; Assen 29 januari 1931 [klas 5]

 

Openbare Lagere School nummer II Noordersingel

8.   Jozef Auszenberg p/a Groningerdwarsstraa6 6 te Assen; Keulen / Köln 23 augustus 1933 [klas 3; pleegkind Bendix van Zuiden en Grietje van Zuiden-Marcus (vanaf januari 1942 weduwe)]

9.    Salla Auzsenberg p/a Rolderstraat 25 te Assen; Keulen / Köln 10 augustus 1929 (?) [klas 5;                 pleegkind Heiman Salomon Elshof]

10.   Abraham Izaak Behr, Rolderstraat 9 te Assen; Assen 25 mei 1930 [klas 5]

11.   Hester Henriëtte (Hetty) Behr, Rolderstraat 9 te Assen; Assen 16 oktober 1932 [klas 3]

12.   Abraham (Bram) Denneboom, Brink 26 te Assen; Assen 29 september 1929 [klas 6]

13.   Hariette Mia (Jetty) Fischler, Gedempte Singel 15 te Assen ; Assen 20 augustus 1928 [klas 5]

14.   Leo Salmon Fischler; Gedempte Singel 16 te Assen; Assen 23 oktober 1934[klas 2]

15.   Levie (Louis) Gokkes, Rolderstraat 14 te Assen; Amsterdam 27 januari 1930 {klas 3]

16.   Helena Anna (Leni) Gokkes, Rolderstraat 14 te Assen; Amsterdam 4 mei 1928 {klas 5]

17.   Pietje van der Horst, Javastraat 20 te Assen; Assen 27 juli 1935 [klas 1]

18.   Abraham [Bram] de Jongh, Oosterparallelweg 58 te Assen; Assen14 april 1932 [klas 4]

19.   Johnny Kropveld, Plataanstraat 12 te Assen; Assen 11 augustus 193 [klas 4], zoon van                       onderwijzer Nathan Kropveld

20.   Henriëtte Emma (Hetty) de Lange, p/a Rolderstraat 2, Assen 26 oktober 1933 [klas 2; woont bij grootvader Lezer van Dam]

21.   Meijer Benjamin Leezer, Nieuwhuizen 18 te Assen, Assen31 oktober 1931 [klas 4]

22.   Rosetta Esther (Jetta) Leezer, Nieuwhuizen 18 te Assen, Assen 6 september 1933 [klas 2]

23.   Freerk (Frank) Marcus Lezer, Rolderstraat 23 te Assen; Assen 16 november 1929 [klas 6]

24.   Johanna Lezer, Groningerstraat 47 te Assen; Assen 8 maart 1931 [klas 3]

25.   Roza Magnus, Stationsstraat 14 te Asen; Assen 7 augustus 1933 [klas 3]

26.   Karla Sonja Rita Nathans, Rolderstraat 109 te Assen; Assen 17 februari 1928 [klas 6]

27.   Israël Berty (Iwan) van Oosten, Gedempte Singel 10 te Assen; Assen 27 december 1927 [klas 6]

28.   Maurits Henk van Oosten, Gedempte Singel 10 te Assen; Assen 7 januari 1933 [klas 2]

29.   Helena Ida (Leni) van Rhijn, Javastraat 43 te Assen; Assen 5 juni 1934 [klas 1]

30.   Mozes Isaäc (Mobi) Waaker, Paul Krugerstraat 64 te Assen, Elburg 17 juli 1932 [klas 4]

31.   Aaltje Betty Wolf, Rolderstraat 5 te Assen; Assen 1 januari 1928 [klas 6]

32.   Erna Carla Jeanette Wolf, Prins Hendrikstraat 1a te Asen; Assen 18 oktober 1932 [klas 3]

33.   Levi (Leo) Meier Zuidema, Nijlandstraat 6 te Asen; Assen 21 augustus 1931 [klas 4]

 

Openbare Lager School nummer III (Wilhelminaschool, Groningerstraat)

34.   Michiel van Dantzich, Prins Hendrikstraat 27 te Assen; Assen 10 augustus 1932 [klas 4]

 

Niet op opgave scholen, wel op inventarisatielijst gemeente

35.  Abraham Mosis, Oranjestraat 10 te Assen; Assen 22 augustus 1933

36.   Aron Mosis, Rolderstraat 17 te Assen; Assen 26 maart 1931

 

Openbare lagere school Beilen

37.   Hedwig ter Berg, Paltz 3 te Beilen, Delmenhorst (D) 28 juni 1933; klas 2 [verhuist ? naar Hoogeveen

38.   Sigmund ter Berg, Paltz 3 te Beilen, Delmenhorst (D) 28 oktober 1930; klas 5 [verhuist ? naar Hoogeveen] 

39.   Abraham van Gelder, Hekstraat 13 te Beilen, 21 september 1934; klas 1

40.   Rosa Sara Emilie Caroline van Gelder, Asserstraat 46 te Beilen, Beilen 25 juli 1932 – Zwitserland 1966 (verongelukt); klas 3

41.   Antonie Kats, Markt 4 te Beilen, 10 oktober 1932; klas 3

42.   Betje Kats, Markt 4 te Beilen; 25 februari 1931; klas 5

43.   Mannes Kats, Markt 4 te Beilen, 16 februari 1930; klas 6

44.   Nathan Kats, Markt 4 te Beilen, 2 januari 1934; klas 2 o.l.s. Beilen

Openbare Lagere School Gieten

45.   Mozes Mannus Valk, A 258a (Eexterweg) te Gieten; Gieten 17 september 1930

46.   Benjamin Valk, A 258a (Eexsterweg) te Gieten, Gieten 12 januari 1932

 

 

Openbare Lagere School Gieterveen

47.   Benjamin Cohen, F 47 C (Veenakkers 42a) Gieterveen, Onstwedde 5 maart 1931

48.   Frouwktje Cohen, F 47C (Veenakkers 42a)  Gieterveen, Onstwedde 22 juli 1928

49.   Jetta Reinette Cohen, F 47 C (Veenakkers 42a) Gieterveen, Nieuwe Pekela 14 december 1933

Het gezin telt zeven kinderen. Vader Salomon Meijer Cohen (1904 - 1942) zit in 1941 voor een jaar in de gevangenis. Moeder Lea Gudema (1907 - 1942) en de kinderen worden op 14 mei 1941 het huis uit gezet. De Gemeente probeert het gezin in Westerbork onder te brengen, maar dat kamp is op dat moment nog niet bedoeld voor Nederlandse Joden. In plaats daarvan bouwt de Gemeente met subsidie van de Joodsche Raad voor Amsterdam en het Joods maatschappelijk werk te Assen een noodwoning voor hen, pal naast de vuilstort. In de opgave van Joodse scholieren van de Gemeente Gieten aan de Gemeente Assen staat vermeld dat het postadres van het gezin in Gasselternijveen is. Naar school gaan in Assen is hoe dan ook te ver (21,6 kilometer), zeker sinds de treinverbinding Stadskanaal - Assen vv geen mensen meer vervoert (1937).  Mogelijk bezoeken de leerlingen vanaf januari 1942 de Joodse lagere school in Stadskanaal (ca. 10 km.). bron: NIOD T. 182 (De Joodsche Raad voor Amsterdam) I. 0008 (27-28) link zie ook: In Memoriam familie Cohen-Gudema

Openbare lagere school Hooghalen

50. Ihno ten Brink, p/a Kamp Westerbork Hooghalen; Lingen 22 september 1932, o.l.s. Hooghalen klas 4. 

[op 22 september 1941 ingeschreven én uitgeschreven op de o.l.s. Hooghalen - onduidelijk of hij daarna naar de JLS Assen gaat of weer terug naar Leiden. Bron: brief schoolhoofd aan gemeente Beilen dd 22 september 1941, Archief Midden Drenthe T. 70-23- I. 2324]

Opgave Joodse leerlingen Beilen aan leerkracht Joodse school voor l.o. Assen, 24 september 1941. Archief Midden-Drenthe T. 70 - 23 I. 2427

Openbare lagere school Rolde

51.   Fritz Schaap, Asserstraat 1 te Rolde; Lathen 29 mei 1931

52.   …

 

Openbare voorbereidende school

53.   Lea Cohen, Oosterparallelweg 69 te Assen; Assen 5 januari 1936

·        Philip Mozes de Jong, Nijlandstraat 23 te Assen; Assen 10 maart 1937

·        Belia Jeanette van Rhijn, Javastraat 43 te Assen; Assen 22november 1937

·        Henriëtte Sophie (Jet) van Rhijn, Javastraat 43 te Assen; 22 november 1937

·        Hendrika Sientje (Rika) Rozenveld, Oranjestraat 16 te Assen; Assen 27 september 1937

·        Anna Eva Mosis (a.k.a. Nijveen), Oranjestraat 14 te Assen; Assen 2 februari 1938

54.   Leo Waaker, Paul Krugerstraat 64 te Assen; Harlingen 9 april 1936

 

School voor buitengewoon onderwijs

·     Mozes (Max) Cohen, Oosterparallelweg 69, te Assen, Lochem 3 januari 1931 [klas 1 ‘imbecilen’]
        Mag na 1 november 1941weer terug naar oude school

 

Leerkrachten Joodse Lagere School Assen 1941 – 1942 – Roldestraat 7

Nathan Kropveld, Plataanweg 12 te Assen; Beilen 6 januari 1898. Hoofdonderwijzer

Anna Nieweg, Kanaal 15 te Assen; Usquert 10 december 1894. Onderwijzeres met hoofdakte en akte Frans MO

Simon Mathijsse, Parkstraat 7 te Assen; Amsterdam 31 december 1895; docent lichamelijke oefening Stedelijk Gymnasium Assen, Joodsch Lyceum Groningen  en Joodsch Lyceum Leeuwarden. Tevens gymnastiekdocent Joodse school voor L.O. te Assen 1941 - 1942

Isaäc Waaker, Paul Krugerstraat 64 te Assen, Amsterdam 30 mei 1907. Voormalig rabbijn te Elburg, godsdienstleraar te Harlingen en Assen. 

 

Middelbaar Onderwijs

Ambachtsschool Assen en omstreken

·        Aron Mosis (a.k.a. Nijveen), Rolderstraat 107 te Assen, 18 februari 1926

 

Huishoud-, landbouwhuishoud- en industrieschool Assen en omstreken

·        Jacoba Dalsheim, A 142 Borger,; Borger 26 september 1924

·        Rika Henriëtta van Rhijn, Javastraat 43 / Brinkstraat 21 te Assen; Assen 17 februari 1927

Landbouwhuishoudschool Drenthe, locatie Beilen

• (Senathe) Ruth Wolff, Stationslaan 24 te Beilen; Aurich 10 maart 1923. Ingeschreven voor (privé-)cursus verstelwerk. [brief landbouwhuishoudonderwijs Drenthe aan gemeente Beilen, dd. 22 september 1941; staat volgens andere bronnen september 1941 ingeschreven in klas 1 /2 van het Joodsch Lyceum Den Haag, maar is al 18?]

Rijks-HBS Assen Beilerstraat

1.        Benjamin (Benno) Hartog ten Berg; Varkensmarkt 1a te Assen; Assen 4 juli 1924 - Auschwitz 30 september 1942

2.        Anthonie Kropveld; Plataanweg 12 te Assen; Assen 1 juli 1926 - Laurahütte 10 april 1944; zoon van hoofdonderwijzer Nathan Kropveld

3.        Frederika Mathijsse, Parkstraat 7 te Assen, Assen 14 oktober 1923 - Amsterdam 4 oktober 1988. Dochter van Simon Mathijsse, docent Gymnastiek op de Joodse Lycea van Leeuwarden en Groningen; overleeft internering in Westerbork en ? Zie persoonskaart Amsterdam

4.        Jakob Meijer, Groningerstraat 27 te Assen; Assen 15 april 1923 - Auschwitz 30 september 1942

5.        Sara Johanna Meijer, Bonnen B8 te Gieten 3 september 1927 - Auschwitz 8 oktober 1942

6.        Salomon Meijer, Bonnen B8 te Gieten; Gieten 21 juni 1926 - Auschwitz 26 september 1942

7.        Leo van Oosten, Kloosterstraat 5 te Assen, Assen, 19 mei 1926 - Auschwitz 30 september 1942

8.        Simon Polak, Paul Krugerstraat 8 te Assen; Sleen 7 maart 1926 - Auschwitz augustus 1942

 

Bijbaantje: de jongens van de HBS werken als boodschappenjongens / koeriers voor de Joodsche Raad van Assen. Bron: Drentsch Archief T. 0643 - I. 0001

Stedelijk Gymnasium Assen Dr. Nassaulaan

• Carel Samuel Nathans Rolderstraat 109 te Assen; Assen 30 januari 1924; Onder voorwaarde van extra examen toe te laten tot klas 3 vanwege langdurige ziekte in de jaren ervoor.

 

Openbare ULO Assen

1.        Milly Lena ter Berg, Varkensmarkt 1c; Assen 6 juni 1926;

2.        Abraham Mozes Denneboom, Marktstraat 17/19 te Assen; Assen, 6 april 1927; [niet op inventarisatielijst Gemeente Assen september 1941]

3.        Carolina Denneboom, Markstraat 17/19 te Assen; Assen 26 februari 1925;

4.        Aron Simon Fiesler, Nooitgedacht 17 bij Rolde; Rolde 7 februari 1928; 

5.        Klara Bertha Magnus, Rolderstraat 54 te Assen; Assen 29 mei 1927;

6.        Esther Meijer, Groningerstraat 27 te Assen; Assen 15 juli 1926;

7.        Celine (Celientje) Ockersen, Groningerdwarsstraat 6 te Assen, Amsterdam 4 april 1926; pleegdochter van Bendix van Zuiden / wed. J. (Grietje) van Zuiden - Marcus (1869 - 1942)

8.        Jonas (Johnny) van Oosten, Gedempte Singel 10 te Assen; Assen 9 augustus 1926

9.        August Schaap, Asserstraat 1 te Rolde; Lathen 14 november 1926

10.     Joachim Isaak Schaap, Asserstraat 1 te Rolde; Lathen 28 juli 1926

11.     Esther de Vries, Stationsstraat 5 te Assen; Assen 18 juli 1927

Openbare ULO Beilen

12.    Elli Hermanna Denneboom, Paltz 1 te Beilen, Beilen 22 maart 1929; klas 1

13.    Johanna Reina van Oosten, Dwingeloo 116 (Brink), Dwingeloo 30 november                            1925; klas 3 [gaat vermoedelijk niet naar de Joodse ULO te Groningen = 54 km)

Overige Joodse jongeren op inventarisatielijst gemeente Assen (14 - 20 jaar)

Albertus Behr, Steendijk 22 te Assen; Assen 18 oktober 1925 - Emmen 1996

Willemina Behr, Steendijk 22 te Assen; Assen12 april 1921 - 2011

Hulda (Hilda) Boekbinder, Oranjestraat 45 te Assen, Assen 9 juli 1922 - 2006 zie lijst overlevenden

Selma Louise Brommet, Molenstraat 288 te Assen; Assen 11 december 1920

Betje Cohen, Steendijk 116 te Assen; Wildervank 2 augustus 1923 - ?? [oorlog overleefd]

Meta Cohen, Steendijk 116 te Assen, Wildervank 10 juli 1924

Abraham Mozes Denneboom, Marktstraat 19 te Assen; Assen 6 april 1927

Carolina Denneboom, Merktstraat 17 te Assen; Assen 26 februari 1925

Abraham Gans, Varkensmarkt 1 te Assen; Groningen 7 september 1921

Gesina de Jong, Rolderstraat 57 te Assen; Assen 18 januari 1924

Levie de Jong, Molenstraat 42 te Assen; Assen 22 augustus 1921

Gerard Leip, Javastraat 36 te Assen; 21 maart 1923

Levi Leip, Rolderstraat 56 te Assen; Assen 17 januari 1920 - 2008

Anna Levie, Oranjestraat 47 te Assen; Assen 21 februari 1921 - ?? [oorlog overleefd]

Grietje Lezer, Groningerstraat 47 te Assen; Assen 11 april 1927

Levie Freerk Lezer, Rolderstraat 23 te Assen; 5 oktober 1926

Klara Roza Magnus, Stationsstraat 14 te Assen; Assen 24 januari 1926 - ?? [oorlog overleefd]

Leonard Isaak Jozeph Nathans, Rolderstraat 109 te Assen; Assen 23 april 1921 - ?? [oorlog overleefd]

Marieka Flora Nijstad, Schutstraat 6 te Assen; Assen 10 oktober 1922

Gonda van Oosten, Kloosterstraat 5 te Assen; Assen 26 juli 1924 - ?? Israel [trouwt in Westerbork met Adolf Gerlich; overleeft Bergen-Belsen]

Eva Rika van Rhijn, Javastraat 43 te Assen; Meppel 30 april 1924

Eva Margreta Stern, Markt 13 te Assen, Assen 5 januari 1921 [1943 gehuwd met Magnus]

Hetty Stern, Marktsraat 11 te Assen, Assen 25 oktober 1923 - Amsterdam 1970 zie: lijst overlevenden

Jenny Stern, Markstraat 11 te Assen; Assen 5 mei 1926 - Assen 2020

Izaak Jozef (Ido) Wolf, Prins Hendrikstraat 1a te Assen; 1 maart 1922 - Laren (NH) 2003

Pauline Wijnberg, Burgemeester Jollesstraat 15 te Assen; 18 april 1923

Bronnen:

Drents Archief:

Toegang 0643 (Nederlands Israëlitisch Genootschap te Assen 1870 – 1980 ) 

I.    0001: De Joodsche Raad van Assen

Toegang 0893 (Archief van de rector van het Gymnasium) 

I.     45: Lesprogramma's per klas, met naamlijsten van leerlingen; 1866-1870

70-71: Alfabetisch kaartsysteem van leerlingen; 1933-1967

Toegang 0963 (Secretariearchief Gemeente Assen 1910 – 1965)

I.    3195: Bijzondere voorzieningen betreffende het onderwijs tijdens de bezetting 1940-1945

3196: Stukken betreffende onderwijs aan joodse kinderen; 1941-1950

3974 – 3977 Opgaven van leerlingen betreffende lagere scholen tot en met het gymnasium, met bijlagen; 1939-1943

 

Archief Midden Drenthe:

Toegang 70 – 23 (Inventaris gemeentebestuur Beilen 1917 – 1972 (Openbaar Bestuur)). 

I.  2427: Stukken betreffende de organisatie en administratie van het openbaar lager onderwijs; waaronder opgaven van gehuwde onderwijzeressen, joodse leerlingen en volksduitse leerlingen.